Het verschil tussen toegankelijk en inclusief taalgebruik

Toegankelijke taal, inclusieve taal: tomato, tomahto? Voor veel mensen is het nog niet duidelijk wat het verschil is tussen toegankelijk en inclusief. En het is ook niet heel eenvoudig aan te duiden. Vandaar dat ik daar een blog aan wijd met voorbeelden en uitleg. Ten eerste laat ik zien hoe toegankelijkheid en inclusie eruitziet in een fysiek gebouw: dit is iets wat veel mensen zich goed voor kunnen stellen. Vervolgens laat ik zien hoe dat dan met taal en communicatie werkt.

Toegankelijk gebouw: kom binnen

Als je een gebouw toegankelijk wilt maken, zorg je dat er een lift is, hellinkjes voor de drempels, automatisch openende deuren, goede verlichting, goede akoestiek, en goede bereikbaarheid. Je laat zien: iedereen is welkom en we doen er alles aan om het jou gemakkelijk te maken binnen te komen en hierbinnen te doen wat je wil doen. Er is dus sprake van een partij (een bedrijf of persoon) die een andere partij toegang verschaft tot het gebouw door middel van aanpassingen en ondersteuning.

Inclusief gebouw: een mindset

Als een gebouw inclusief is, dan hoef je als ontwerper, aannemer of eigenaar eigenlijk niet eens meer na te denken over toegankelijkheid. Dan weten de medewerkers, uit eigen ervaring of omdat ze zich erin verdiept hebben, waar ze op moeten letten om het gebouw toegankelijk te maken. Het komt niet in je op om trapjes en drempels te plaatsen als er geen mogelijkheid is voor een helling of lift.

Terwijl je er bij toegankelijkheid voor zorgt dat bepaalde doelgroepen jou kunnen bereiken, is inclusie een staat waarin die doelgroepen – of hun behoeften en de taal die ze spreken – al bij jou binnen zijn.

Je doet het niet alleen vóór hen, maar ook mét hen. Zo weet je zeker dat er in verschillende behoeften voorzien kan worden. Denk aan een kolfkamer voor mensen met baby’s, er zijn menstruatieproducten beschikbaar op de toiletten, de toiletten zijn genderneutraal en ruim genoeg voor een rolstoel, er wordt rekening gehouden met allergieën en dieetwensen in de kantine, er wordt aandacht besteed aan sociale veiligheid en er zijn mensen van diverse kleuren, genders en fysieke en mentale mogelijkheden werkzaam in alle lagen van de organisatie.

Let op: inclusiviteit is mijns inziens dan ook altijd een proces. Het is waarschijnlijk onvermijdelijk om fouten te maken of tekort te schieten. De truc is om open te staan voor feedback en te luisteren naar mensen die wellicht nog iets anders nodig hebben dan je verwacht had.

Toegankelijke taal: voor iedereen binnen je doelgroep

Zoals ik in mijn eerdere blog schreef, is toegankelijke taal de manier waarmee je ervoor zorgt dat jouw boodschap jouw doelgroep bereikt. Je kunt hierbij gebruik maken van eenvoudig (of B1) taalgebruik om zo veel mogelijk lezers te bereiken, maar soms zijn er andere dingen nodig om jouw doelgroep te bereiken. Denk aan verschillende kanalen, verschillende media, afbeeldingen, audio, video, infographics, maar ook de toegankelijkheid van je website of vindbaarheid van je boek/artikel/bericht. Dit zijn de liften en automatische deuren van de taal.

Wat voor de ene groep toegankelijk is, is dat nog niet voor de andere groep. Je staat hierbij stil en past je boodschap zo nodig aan of deelt hem op meerdere manieren om voor iedereen toegankelijk te zijn.

Inclusieve taal: bewust van de diversiteit binnen je doelgroep

Inclusieve taal gaat een stapje verder dan toegankelijkheid. Je gaat er hierbij niet vanuit dat jouw levenservaring de standaard is, waar anderen van afwijken. Je beseft dat er verschillende manieren zijn waarop mensen informatie tot zich nemen, verwerken en interpreteren en hoe ze leven. Niet alleen pas je dus jouw boodschap aan aan verschillende doelgroepen of verschillende mensen binnen je doelgroep; je zorgt ervoor dat je doelgroep betrokken is bij het maken van je teksten.

Je hebt contact of werkt samen met mensen met andere achtergronden, leeftijden, gender, opleiding, vaardigheden en manieren van informatie verwerken (zoals neurodiverse mensen) zodat je weet wat er nodig is om hen te betrekken bij je boodschap. Besef je dat – hoe specifiek jouw doelgroep ook is – er altijd diversiteit zal zijn, ook al is je beeld van die groep in eerste instantie wellicht heel homogeen. Zorg er dus voor dat jouw taal die diversiteit reflecteert of juist zo neutraal mogelijk is.

Zorg ervoor dat je teksten geen stereotypes of aannames bevatten en geef eens voorbeelden van situaties die beter kunnen resoneren bij mensen met een hele andere achtergrond dan die van jou.

Hoe inclusiever jouw boodschap, hoe meer verschillende mensen binnen jouw doelgroep zich aangesproken en gezien zullen voelen door jou.

Is het dan nooit goed?

Bij het lezen van deze blog of andere teksten over inclusie denk je misschien: is het dan nooit goed? Deze vraag krijg ik ook vaak. Waar ligt de grens? Moeten we dan met íedereen rekening houden? Als je zo denkt, is het wel erg moeilijk om überhaupt te beginnen aan de weg naar inclusiviteit.

Zoals ik al aangaf, is inclusie een proces en een mindset. Nee, misschien is het nooit goed. Sterker nog: mijn eigen teksten kunnen ook nog inclusiever en toegankelijker gemaakt worden. Ook ik heb nog veel te leren en werk te verzetten om daar te komen. Maar je moet ergens beginnen. Je netwerk verbreden, je inlezen, en de eerste stap zetten, met open vizier. Inclusief taalgebruik is een taalgebied dat volop in ontwikkeling is. Het beste wat ik kan doen, is op de hoogte blijven en mee-ontwikkelen. Samen met de mensen die inzien hoe belangrijk taal is en hoe woorden kunnen bijdragen aan gelijkwaardigheid.

Ik sta uiteraard open voor suggesties! Weet me te vinden met opbouwende kritiek, feedback of vragen over inclusief taalgebruik. Hoewel ik in deze blog het concept wat algemeen omschrijf, sta ik er zeker voor open een keer te sparren over jouw specifieke teksten/onderwerp en hoe je daarbij op inclusief taalgebruik kunt letten. Je kunt contact met me opnemen via dit formulier, of volg & DM me op LinkedIn, Facebook of Instagram.

Waardevolle bronnen m.b.t. toegankelijke en/of inclusieve communicatie:

Boek: ‘Inclusieve Communicatie’ door Hanan Challouki

Podcast: ‘Inclusiecast’ door Evita Lammers

Code Diversiteit & Inclusie in de Culturele Sector

Alles over Digitale Toegankelijkheid, Accessibility en de WCAG (digitaaltoegankelijk.nl)

Stichting Lezen & Schrijven